BOY/KİLO ENDEKSİ HESAPLAMA

Temelleri 19. yüzyılın ikinci çeyreğine kadar uzanan vücut kitle endeksi, bir kişinin ağırlığının ve boyunun kıyaslanmasıyla elde edilen değerdir. Kısa adıyla BMI, kişinin doku kütlesi ve boyuna göre kilo sınıflandırmasında hangi kategoriye dahil olduğunu bulmanın en pratik yoludur. Boya göre kilo hesaplama sonucunda kişiler zayıf, normal kilolu, fazla kilolu, obez ve ileri derece obez olarak kategorilendirilir.

Boy kilo endeksi, yalnızca bir kişinin ne kadar fit olduğunu anlamaya yarayan bir değer değildir. Belçikalı bilim insanı Adolphe Quetelet tarafından temel hatları oluşturulan endeks hesaplaması, boyu ve ağırlığının ne kadar orantılı olduğunun öğrenilmesine yardımcı olabilir. Bu bilgi sayesinde de hangi hastalıklara karşı riskin yüksek olduğunu tahmin etmek biraz daha kolaylaşabilir.

Türkiye’de ve diğer pek çok ülkede standart vücut kitle endeksi hesaplama yöntemi kullanılır. Buna karşılık hesaplama sonucunda referans olarak kullanılan tablodaki değerler ülkeden ülkeye değişiklik gösterebilir. Referans değerlerdeki farklılığın en büyük nedeni, farklı kökenlere sahip olan insanların vücut yağ yüzdesi ve sağlık riskleri arasındaki dinamiklerin değişebilmesidir.

Standart boy kilo endeksi tablosu, 20 yaş ve üstü bireyler için geçerlidir. Bu yaş limitinin altında kalan kişiler içinse hesaplamada daha fazla detaya dikkat edilir. Çünkü çocukların ve ergenlik dönemindekilerin gelişim hızları, yetişkinlere göre daha yüksektir. Dolayısıyla kilo ve boy seviyelerinde sürekli bir değişim söz konusu olabilir.

Vücut kitle indeksi ölçümü, temelde kişinin boyu ve kilosu arasındaki dengeyi öğrenebilmek için kullanılır. Sağlık uzmanları, özellikle zayıf ve normal değerlerin üzerinde kiloya sahip bireyleri saptayabilmek için bu yöntemi tercih eder. Bu tercihin yapılmasındaki ana amaç,  kişinin potansiyel sağlık risklerini tahmin edebilmenin mümkün hale gelmesidir. Vücut kitle indeksi ölçümü ile zayıf ve kilosu yüksek kişilerde görülebilen besin değerlerinde düşüklük, diyabet, kalp-damar hastalıkları gibi risklerden korunma önlemleri erkenden devreye alınabilir.

Boy kilo endeksi, sağlık uzmanlarının yanı sıra sigorta şirketleri için de belirli ürünlere yönelik başvurularda önemli bir değerlendirme kriteri niteliğindedir. Örneğin bir kişi, özel sağlık sigortasına başvuru yaparken boy ve kilo bilgilerini doğru biçimde belirtmek zorundadır. Zira başvuru risk değerlendirme birimi tarafından incelenirken bu bilgilerden yararlanılarak vücut kitle endeksi hesaplaması yapılır.

Sigorta şirketin tarafından yapılan hesaplama sonucunda kişi bazında farklı kararlar alınabilir. Eğer kişi normal kiloda ise herhangi bir ek uygulamaya gerek kalmadan poliçesi hazırlanabilir. Ancak zayıf ve ideal kilonun üstünde olan kişilere sürprim uygulanabilir. Yani poliçe prim tutarı biraz daha yükselebilir. Bu duruma ek olarak potansiyel rahatsızlıklar için doktor raporu istenebilir.

Boy kilo hesaplama işlemi sonucunda bulunan değere göre bireyler, farklı ağırlık türü kategorilerinde değerlendirilmeye alınır. Birçok ülkede sağlık uzmanlarının referans değer olarak kabul ettikleri beden kitle indeksi aralıkları şu şekilde sıralanır:

• 18,5 kg/m² ve altı değerler, ideal kilonun altında (zayıf)
• 18,5 – 24,9 kg/m² arası ideal kilo
• 25 – 29,9 kg/m² arası ideal kilonun üstünde (1. derece obezite)
• 30 – 39-9 kg/m² arası ideal kilonun çok üstünde (obez / 2. derece obezite)
• 40 kg/m² ve üstü morbid obez (3. derece obezite)

VKİ hesaplama işlemi aracılığıyla daha gerçekçi sonuçlara ulaşabilmek amacıyla zaman içerisinde yaşa göre vücut kitle endeksi tablosu da oluşturulmuştur. DSÖ tarafından yaş kriteri göz önünde bulundurularak oluşturulan tablodaki değerler şunlardır:

• 19-24 yaş arası bireyler için ideal değer aralığı 19-24’tür.
• 25-34 yaş grubu için ideal değerler 20 ila 25 arasıdır.
• 45-54 yaş aralığına dahil olanlar için 22-27 BMI ideal kabul edilir.
• 55-64 yaş aralığında kişilerin normal kilolu sayılabilmesi için hesaplama sonuçları 23-28 BMI olmalıdır.
• 65 yaş ve üstü içinse 24-29 aralığı ideal vücut kitle indeksi olarak nitelendirilir

“Vücut kitle endeksi nasıl ölçülür” sorusunun cevabı gayet kısa bir formülle açıklanabilir. Kişinin kendi endeks değerini öğrenebilmesi için ağırlığını boyunun karesine bölmesi yeterlidir. Yani 60 kilogram ağırlığında ve 1,65 boya sahip birisi için standart vücut kitle endeksi hesaplama formülü şu şekildedir:

• 60 / 1,65² = 22,03 BMI

Örnek işlemden de anlaşılabileceği üzere formüle ağırlık değeri kilogram cinsinden yazılır. Fakat sürecin bu aşamasında sonuca etki etme potansiyeli yüksek olduğundan ağırlık bilgisinin güncel olmasına dikkat edilmelidir. Ayrıca ağırlığın ne zaman ölçüldüğü de önemlidir. Sabah yataktan kalktıktan sonra tuvalet ihtiyacı giderilip aç karnına yapılacak ağırlık ölçümü, büyük oranda doğru değere ulaşılmasını mümkün kılabilir. Hesaplamada karesi alınan boy ölçüsü ise metre olarak formüle dahil edilir. 

BMI hesaplama, kağıt üzerinde veya hesap makinesi kullanılarak 1-2 dakikada tamamlanabilecek kadar kolay bir işlemdir. Ancak gündelik koşuşturma içerisinde daha pratik bir hesaplama yöntemi arayışına girenler için online vücut kitle endeksi araçları da mevcuttur. Bu tür araçlar genelde form şeklinde tasarlandığından kullanımları gayet kolaydır. Yalnız boy ve kilo değerlerinin hangi ölçü cinsinden girilmesi gerektiğine dikkat etmekte fayda vardır.

İdeal vücut kitle endeksi sınırları içerisinde olmak, yaşam kalitesini artıran bir unsurdur. Yani böyle bir durumdan söz edebilmek için minimum 18,5, maksimum 24,9 kg/m² BMI değerlerine sahip olunmalıdır. Bu değerler içerisindeki vücut kitle endeksi, çoğu sağlık uzmanı tarafından kişilerin çeşitli hastalık risklerinden uzak kalabileceği şeklinde yorumlanabilir. İdeal BMI sınırları içerisinde kalmak, özellikle yüksek efor gerektiren fiziksel aktiviteleri daha rahat gerçekleştirme imkanını da beraberinde getirebilir.

Hastalıklara yakalanma riskinin düşüklüğü ve yüksek efor gerektiren fiziksel aktivitelere uygunluk konusunda kesin bir görüş bildirebilmek için bir detay asla unutulmamalıdır.  Bu tür durumlar için normal vücut kitle indeksi değerine sahip olmak tek başına yeterli olmayabilir. Dolayısıyla standart hesaplamanın yanı sıra yağ birikiminin vücudun hangi bölgesinde yoğunlaştığına ve kas oranına da dikkat etmek gerekebilir.

Bir kişinin vücudunun hangi bölge veya bölgelerinde yağ birikiminin yoğunlaştığını belirtmek için iki farklı kavramdan yararlanılır. Bu kavramların ilki, yağın göbek çevresinde biriktiğini nitelendirmek için kullanılan elma tipi obezitedir. Söz konusu durumda olan kişilerde kalp-damar hastalıkları başta olmak üzere birçok ciddi rahatsızlığın görülme olasılığı yüksek olabilir.  İkinci kavram olan armut tip obezitede ise yağ birikimi göbekte, kalçada veya basende yoğunlaşabilir.

Fikir babası olan Quetelet’in örnekleme amacıyla kullandığı kaynaklar nedeniyle vücut kitle endeksi için bazı sınırlamalardan bahsedilebilir. Bu durumun ortaya çıkmasındaki ana etken, orijinal formülün türetilmesini sağlayan verilerin, çoğunlukla İskoç askerlerden ve Fransız jandarmalardan alınmış olmasıdır. Zaten BMI hesaplama yönteminin ilk başlarda Avrupalı erkekler için tasarlanmış bir ölçüm yöntemi olduğunu söylemek mümkündür.

Boy kilo endeksi kökenlerini aldığı örneklemelerden dolayı Avrupa orijinli olmayan bireylerde kimi zaman hatalı sonuçlar alınmasına neden olabilir. Benzer biçimde standart formül yalnızca boya göre ağırlık karşılaştırması yapabilmeyi mümkün kılar, Haliyle kas kütlesi yoğun kişiler, sağlıklı bireyler olsalar bile BMI sonuçları obez kategorisinde çıkabilir. Hatta bir yol bisikletçisi, boyuna göre düşük kiloda olduğu için vücut kitle endeksine göre zayıf biri olarak nitelendirilebilir.

Vücut kitle endeksinin kronik durumdaki sınırlandırmaları, zaman içerisinde farklı yöntemlerin geliştirilmesini zorunlu kılmıştır. Bu yöntemlerin en pratiği olarak öne çıkansa detaylı vücut kitle endeksi hesaplamasıdır. Detaylı hesaplamada, kilo ve boy değerlerinin yanı sıra yaş ile cinsiyet de dikkate alınarak sonuca ulaşılmaya çalışılır. Söz konusu hesaplama yönteminde ayrıca yağ kütlesinin nerede yoğunlaştığının belirlenmesine odaklanılır

Standart hesaplama yönteminde vücut kitle endeksini etkileyen en önemli faktörler kişinin boyu ve ağırlığıdır. Formül aracılığıyla ulaşılan değer, bireyin kilosunun boyuna göre ne kadar orantılı olduğu konusunda fikir edinilebilmesine fırsat tanıyabilir. Tabii iki kritere bağlı kalmanın beraberinde getireceği sınırlamalardan da bahsedilebilir. 

Örneğin klasik BMI ölçüm yöntemine göre iki kişiden daha uzun olanı, kısaya göre daha fazla ağırlığa sahip olmalıdır. Aksi halde kilo-boy oranı dengesiz olacağı için kişi zayıf bir birey olarak sınıflandırılabilir. Oysa kişinin sağlığı konusunda fikir edinmeyi sağlayan diğer parametrelere bakıldığında kilo ve boy oranı dengesinden söz etmek mümkün hale gelebilir.

Klasik BKİ hesaplama yönteminde harici durumda bırakılmasına rağmen kişinin yağ kütlesinin belirlenmesinde genetik faktörlerin payı da bulunabilir. Çünkü kişinin etnik kökenleri, kilo alma eğilimi ve vücut yapısını belirleyebilir. Bunun haricinde yaşanan bölgenin mutfak kültürünün etkisiyle beslenme alışkanlıkları kişinin kilo alıp vermesinde etkin rol oynayabilir.

Vücut kitle endeksini etkileyen faktörleri sıralarken son sıraya fiziksel aktiviteye katılım yerleştirilebilir. Özellikle çocukluk dönemindeki fiziksel aktivitelerin yoğunluğu, daha yoğun kemik yapısı ve büyüme hızının artışı gibi etkileri beraberinde getirebilir. Fiziksel aktiviteler aynı zamanda kişinin kas kütlesinin boyuna göre daha gelişmiş olmasını sağlayabilir

Vücut kitle endeksi hesaplama işlemi sonucunda elde edilen sonuçları üç farklı kategoride değerlendirebilmek mümkündür. Normal vücut kitle endeksi sınırları içerisindeki kişiler, ideal kiloda kabul edilebilir. Bu kişilerin birçok kritik hastalığa yakalanma yüzdeleri ideal boy kilo endeksi değerlerinin dışında kalanlara göre daha düşük olabilir. 

Bir kişinin vücut kitle endeksi normalin altında ise beslenme alışkanlıklarını gözden geçirmesi gerekebilir. Çünkü metabolizmasının ideal seviyede çalışması için ihtiyaç duyduğu çoğu organik bileşeni yeteri kadar almama durumu söz konusu olabilir. Kategorisel açıdan zayıf sınıflandırması yapılan kadınlarda adet düzensizliği gibi durumlar daha sık görülebilir. Bu spesifik durumdan bağımsız olarak hem kadınlarda hem de erkeklerde saç dökülmesi, depresyon, kemik erimesi gibi sorunlar zaman içerisinde ortaya çıkabilir.

Tıpkı vücut kitle endeksi değerlendirmesi bakımından zayıf sınıflandırması gibi fazla kilolu olmak da pek çok dezavantajı beraberinde getirebilir. Aşırı kilolu ve obez kişilerde, bilhassa bel çevresindeki yağlanma limitlerin üzerindeyse kalp-damar hastalıkları riski artabilir. Normal değerin üzerinde boy kilo indeksi; hipertansiyon, diyabet, sindirim sistemi hastalıkları, ruh sağlığı bozuklukları gibi olumsuzluklara da yol açabilir

Standart vücut kitle endeksi hesaplaması, belirli durumlarda yetersiz veya hatalı sonuçlara yol açabilir. Bu nedenle zaman içerisinde cinsiyet bazlı boy kilo indeksi tablosu oluşturulması gerekmiştir. Standart hesaplama yöntemiyle elde edilen değer, aşağıda yer alan erkek ve kadın vücut kitle endeksi tablosu ile karşılaştırılarak daha net sonuçlara ulaşmak mümkün hale gelebilir.

Çocuklarda yalnızca kilo ve boy değerlerine göre hesaplama yapmak hatalı sonuçlara ulaşılması sorununu beraberinde getirebilir. Çünkü çocukların ve ergenlerin gelişim hızları, yetişkinlere kıyasla yüksektir. Bu durum nedeniyle standart BKİ hesaplama metoduyla bir değere ulaşıldıktan sonra persentil eğrileri ile karşılaştırma yapılır.

Dünya Sağlık Örgütü tarafından pediatri uzmanlarının kullanımına sunulan persentil eğrileri tablosu, çocuğun gelişiminin ilk aydan itibaren nasıl ilerlediğini anlamaya yarar. Söz konusu tablo, her yaş ve cinsiyet için ideal boy ve ağırlık değerlerini içerir. Tabloya göre vücut kitle endeksi 5 veya daha düşük olan çocuklar normal kilonun altındadır. Çocuğun normal ağırlıkta olduğundan söz edilebilmesi için VKİ değerinin 5-85 arasında olması gerekir. Eğer hesaplamanın ardından çıkan sonuç 85-95 arasıysa çocuk kilolu, 95 ve üzeri ise obez kategorisine alınır.

Uyarı: Bu içerik, kişileri konu özelinde objektif biçimde bilgilendirmek amacıyla yazılmıştır